نهضت ملی مسکن یکی از برنامه‌های دولت برای تامین مسکن مورد نیاز اقشار مختلف جامعه بود که به‌ویژه برای افراد کم‌درآمد و متوسط در نظر گرفته شده بود. این طرح از سال ۱۴۰۰ توسط دولت وقت آغاز شد و هدف آن ساخت میلیون‌ها واحد مسکونی در نقاط مختلف کشور بود.
شرح طرح نهضت ملی مسکن:
اهداف و برنامه‌ها
هدف اصلی نهضت ملی مسکن، ساخت ۴ میلیون واحد مسکونی طی ۴ سال است. این طرح به‌ویژه برای خانواده‌های فاقد مسکن و اقشار متوسط جامعه طراحی شده است. یکی از ویژگی‌های مهم این طرح، استفاده از زمین‌های دولتی و تخصیص منابع مالی برای کاهش هزینه‌های ساخت مسکن است.
آمارهای موجود
تعداد متقاضیان ثبت‌نامی: بیش از ۶ میلیون نفر برای دریافت مسکن در این طرح ثبت‌نام کرده‌اند. این نشان‌دهنده نیاز شدید به مسکن در کشور است.
اولویت‌های ثبت‌نام: این طرح به ویژه برای اقشار کم‌درآمد، جوانان، و خانواده‌های فاقد مسکن در نظر گرفته شده است.
تعداد واحدهای در دست ساخت: تا آبان‌ماه سال ۱۴۰۳ بیش از ۲.۶ میلیون واحد مسکونی در سراسر کشور در دست ساخت است.
تعداد واحدهای تحویلی به متقاضیان: بر اساس گزارش‌ها، در حال حاضر تعدادی از واحدهای مسکونی آماده بهره‌برداری هستند. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۱۴۰۴ حدود یک میلیون واحد مسکونی دیگر تحویل داده شود.
نحوه اجرای طرح
طرح نهضت ملی مسکن به طور عمده بر اساس ارائه زمین‌های دولتی و استفاده از تسهیلات بانکی به متقاضیان است. دولت زمین‌هایی را که در اختیار دارد، برای ساخت این مسکن‌ها تخصیص می‌دهد و با تسهیلات ارزان‌قیمت، به مردم امکان ساخت و خرید مسکن را می‌دهد.
چالش‌ها و مشکلات
مسائل مربوط به زمین: دسترسی به زمین‌های مناسب یکی از چالش‌هایی است که با توجه به تعارض منافع بین سازمان‌ها باعث کاهش سرعت روند ساخت پروژه‌ها شده است که دولت سیزدهم سعی در حل‌و‌فصل این موضوع داشت.
تورم و افزایش قیمت مصالح: نوسانات بازار و افزایش قیمت مصالح ساختمانی باعث شده تا هزینه‌های ساخت مسکن بیشتر از پیش‌بینی‌های اولیه باشد در صورتی که دولت می‌تواند به دادن مصالح دولتی به پیمانکاران باعث تسریع در روند ساخت مسکن شود.
تخلف دستگاه‌های اجرایی در انجام قانون: سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی با تعویق انداختن اجرای قوانین به دلایلی اعم از مشکلات مالی و نبود سازوکار مناسب باعث بروز اختلال در روند نهایی شدن پروژه‌های نهضت ملی مسکن شده‌اند.
صف طویل متقاضیان ودیعه مسکن
طبق آخرین اطلاعات وزارت راه و شهرسازی بیش از یک میلیون واحد در صف انتظار برای دریافت تسهیلات بانکی هستند و حدود ۶۵۷ هزار واحد انعقاد قرارداد شده است و ۲ میلیون و ۲۸۵ هزار هزار واحد هم تعداد کل واحدهای معرفی شده است.
مشارکت مردم در طرح نهضت ملی مسکن
بر اساس آخرین آمار وزارت راه و شهرسازی تا ۱۴۰۲/۰۸/۳۰ بیش از ۳۲۴ همت آورده توسط مردم به طرح نهضت ملی مسکن تزریق شده است که نسبت آورده مردم به تمام تسهیلاتی که بانک‌ها پرداخت کرده‌اند در حدود ۱.۷۶ برابر بیشتر است.
اطلاعات سامانه «تم» به این موضوع اشاره می‌کند که سهم‌الشرکه پرداختی تسهیلات تا تاریخ ۱۴۰۲/۰۸/۳۰ در حدود ۱۸۴ همت بوده است که در مجموع، منابع جذب شده برای طرح نهضت ملی مسکن تا ابتدای آذرماه بیش از ۵۰۹ همت است.
کاهش سهم تسهیلات مسکن
طبق نموداری که وزارت راه و شهرسازی منتشر کرده است توزیع تسهیلات پرداختی در یک دهه گذشته کاهش محسوسی داشته است به نحوی که سهم مسکن و ساختمان از ۱۷ درصد تسهیلات پرداختی به حدود ۶.۹ درصد رسید و سهم نهضت ملی مسکن از کل تسهیلات فقط حدود ۳.۵ درصد کل تسهیلات است.
تسهیلات غیر مولد بانک‌ها
تمام این آمار و ارقام در شرایطی است که بخش بزرگی از تسهیلات بانکی صرف بخش‌های غیر مولد می‌شود. به عنوان مثال در سال ۱۴۰۰ مانده تسهیلات کارمندان نظام بانکی ۱۴۶ همت و تسهیلات پرداختی بانک‌ها به کارمندان خود در سال ۱۴۰۲ در حدود ۹۱ همت بوده است.
این در حالی است که متوسط رشد اقتصادی در دهه ۹۰ سالانه حدود ۰.۱ درصد بود در حالی که نقدینگی در این دوره بیش از ۱۳ برابر شد و از ۳۵۴ همت در ابتدای دهه ۹۰ به ۴۸۳۲ همت در انتهای این دوره رسید و اگر نقدینگی به تولید هدایت نشود منجر به تورم خواهد شد.
همچنین جدول زیر نشان می‌دهد که سیاست‌های پولی و مالی دولت‌ها در ۳ دهه اخیر باعث رشد نقدینگی شده است.
در سال ۱۴۰۲ بیش از ۵۴۰۰ همت تسهیلات پرداخت شد که برآورد می‌شود در سال ۱۴۰۳ بیش از ۷۰۰۰ همت تسهیلات پرداخت شود که اغلب به بخش‌های غیر مولد کشور است.
بر اساس گزارشی که وزارت راه و شهرسازی منتشر کرده است عمده‌ی تسهیلات بانکی سهم دهک ۱۰ جامعه است و ۵ دهک اول به دلیل نداشتن وثیقه و اعتبار لازم امکان دریافت تسهیالت را ندارند ولی در نهضت ملی مسکن به دلیل این که دهک‌های پایین صاحب ملک می‌شوند، این گروه‌ها هم می‌توانند تسهیلات دریافت کنند و توزیع تسهیلات بانکی عادلانه‌تر می‌شود.
این در شرایطی است که بانک مرکزی در حدود ۵ ماه از تایید طرح افزایش وام ساختن مسکن به ۸۰۰ میلیون تومان به نفع مردم دهک‌های پایین‌تر جامعه ولی ابلاغ آن به بانک‌های عامل را انجام نداده است و مسئولی هم در دولت پاسخگوی این تخلف نیست.
رئیس جمهور به عنوان رئییس شورای عالی مسکن و وزیر راه و شهرسازی به عنوان متولی ساخت مسکن در رابطه با این موضوع تا به حال هیچ واکنشی نشان نداده‌اند.
طرح نهضت ملی مسکن که قرار بود از دغدغه مردم کم کند اما در شرایط فعلی تبدیل شده است به دغدغه‌ی اصلی متقاضیان و باید دید که چه تدابیری برای آن از سوی دولت اندیشیده می‌شود.
